Czym jest zobowiązanie podatkowe i w jaki sposób powstaje?

Podatki zazwyczaj wzbudzają w społeczeństwie negatywne skojarzenia. Często mamy poczucie niesprawiedliwości w obliczu uiszczania danin publicznych, ale też nie do końca rozumiemy mechanizm ich działania.

Wiele osób najchętniej trzymałoby się jak najdalej od wszelkiego rodzaju księgowości oraz całego prawa finansowego i podatkowego, nie próbując nawet poznać podstawowych zasad ich funkcjonowania.

Zapewne w sądzie ulicznej niewielu przechodniów, nawet w najbardziej ogólny sposób, nie potrafiłoby zdefiniować zobowiązania podatkowego, a już tym bardziej odróżnić go od obowiązku podatkowego.

W tym artykule chcielibyśmy zatem wyjaśnić niuanse różnic między tymi dwoma pojęciami oraz omówić w jaki sposób powstają zobowiązania podatkowe oraz czy (a jeśli tak to kiedy) zobowiązanie podatkowe się przedawnia.

Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe

Obowiązek podatkowy to wynikający z ustawy podatkowej obowiązek nieskonkretyzowanego świadczenia pieniężnego o przymusowym charakterze, wówczas, gdy ma miejsce określone w ustawie zdarzenie. 

Przykładowo odpłatna dostawa towarów czy wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów aktualizuje obowiązek podatkowy w zakresie VAT. Nieskonkretyzowana powinność może przybrać natomiast następującą formę: każdy, kto produkuje alkohol objęty jest obowiązkiem w zakresie podatku akcyzowego.

Podstawowymi elementami obowiązku podatkowego są generalnie określony zakres podmiotowy, opisany w legislaturze i szkoleniach księgowych jako przedmiot opodatkowania, podstawa opodatkowania oraz generalnie określone stawki. Oznacza to, że w żaden z tych elementów nie może ingerować władza wykonawcza.

Obowiązek podatkowy jest normatywnym poprzednikiem zobowiązania podatkowego. Co za tym idzie, że bez określenia obowiązku podatkowego zobowiązanie podatkowe nie może powstać. 

Czym jest zatem obowiązek podatkowy w tym kontekście? Jest to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie do zapłaty podatku na rzecz państwa/województwa/powiatu/gminy w określonej wysokości, w określonym terminie i w określonym miejscu.

Zobowiązanie podatkowe indywidualizuje podatnika (wymienia go z imienia i nazwiska lub firmy), wskazuje przedmiot, podstawę opodatkowania oraz stawkę. W praktyce oznacza to, że wystąpiło zdarzenie, z którym związany jest obowiązek podatkowy, a zatem należy zapłacić określony podatek.

Metody powstawania zobowiązań podatkowych i ich charakterystyka

W polskim systemie prawnym istnieją dwie metody powstawania zobowiązań podatkowych. Pierwsza z nich dotyczy powstawania zobowiązań podatkowych ex lege czyli z mocy ustawy podatkowej z chwilą zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa łączy powstanie zobowiązania podatkowego.

Druga metoda natomiast wiąże się z wydaniem decyzji podatkowej i jej doręczeniem. O tym, która z metod znajduje zastosowanie decyduje ustawa podatkowa, regulująca dany podatek. A zatem ustawodawca w ustawie podatkowa określa czy zobowiązanie powstaje ex lege czy poprzez wydanie i doręczenie decyzji.

Gdzie mamy do czynienia z powstaniem zobowiązania ex lege oraz obowiązkiem samoobliczenia?

• w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych, 
• w podatku VAT, 
• w podatku akcyzowym, 
• w podatku od gier, 
• w podatku od czynności cywilnoprawnych, 
• w podatku od nieruchomości,
• w podatku rolnym i leśnym (pod warunkiem, że te 3 ostatnie podatki opodatkowują osobę prawną),
• w podatku od środków transportu.

Co to oznacza w praktyce? W wyżej wymienionych przypadkach podatnik musi samodzielnie obliczyć wysokość zobowiązania podatkowego oraz terminie wskazanym w ustawie podatkowej wpłacić albo kwotę podatku albo kwotę zaliczki na podatek.

Druga metoda powstawania zobowiązań dotyczy podatków od spadków i darowizn, podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego w odniesieniu do osób fizycznych, a także podatku dochodowego od dochodów pochodzących ze źródeł nieujawnionych.

W tym przypadku zobowiązanie powstaje z chwilą skutecznego doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania. Decyzja ta ma charakter konstytutywny. Oznacza to, że organ podatkowy przekształca obowiązek podatkowy w zobowiązanie podatkowe z chwilą jej doręczenia.

Wysokość podatku

Kwota podatku do zapłaty może być określona w decyzji organu podatkowego ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego, może wynikać z samoobliczenia podatku lub wreszcie wynikać z przepisu ustawy.

Żeby poprawnie obliczyć podatek należy zapoznać się z ustawami oraz rozporządzeniami, które dotyczą danej dziedziny, a także wyposażyć się w niezbędną wiedzę z zakresu księgowości.

Termin zapłaty

Termin zapłaty podatku przy decyzjach doręczanych podatnikowi wynosi 14 dni, licząc od dnia otrzymania decyzji. W przypadku samoobliczenia podatku (np. w VAT, akcyzie) terminy płatności zaliczek na podatek, a także terminy rozliczeń rocznych określone są w ustawie. Jeśli podatnik przekracza te terminy, to automatycznie zobowiązanie podatkowe przekształca się w zaległość podatkową. Zaległość podatkowa wiąże się z wysokimi odsetkami od przeterminowanych podatków.

Miejsce płatności

Miejscem płatności podatku jest kasa organu podatkowego bądź rachunek bankowy organu podatkowego. Podatnik musi jednak pamiętać, że przy płatnościach trzeba respektować właściwość rzeczową i miejscową organu podatkowego. Naruszenie tej właściwości oznacza, że zobowiązanie podatkowe nie zostało należycie spełnione.

Przedawnienie zobowiązania podatkowego

Generalny termin przedawnienia zobowiązań podatkowych został określony przez ustawodawcę jako 5 lat licząc od końca tego roku podatkowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Nie przedawniają się jednak zobowiązania podatkowe zabezpieczone rejestrem skarbowym, który obejmuje rzeczy ruchome i oraz zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką ustawową.

Należy jednak pamiętać o instytucjach prawa, które powodują przedłużeni terminu przedawnienia, a są to zawieszenie biegu terminu przedawnienia oraz jego przerwanie. 

Artykuł sponsorowany

Być może nie znacie mnie od tej strony, ale podatki to coś, czym zawodowo zajmuje się od wielu lat. Jako doradca podatkowy staram się nadążać za wszystkimi zmianami. Co w podatkach sprawia Wam najwięcej problemów? Jakie macie wątpliwości?